تزریق عضلانی یکی از روش‌های رایج برای وارد کردن دارو یا واکسن به بدن است، اما اگر به‌درستی انجام نشود، می‌تواند پیامدهای جدی و جبران‌ناپذیری داشته باشد؛ از جمله آسیب عصبی، تحلیل عضله، درد مزمن، و حتی ناتوانی‌های دائمی.
تزریق عضلانی چیست؟
تزریق عضلانی (IM) به روشی گفته می‌شود که در آن دارو مستقیماً به بافت عضلانی وارد می‌شود. این روش به دلیل جذب سریع دارو در خون، برای واکسن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهایی که نمی‌توان به‌صورت خوراکی مصرف کرد، استفاده می‌شود. با این حال، دقت در انتخاب محل تزریق و استفاده از سوزن مناسب بسیار ضروری است؛ چرا که خطا در این فرایند می‌تواند منجر به عوارضی جدی شود.
عوارض تزریق نادرست عضلانی
در صورتی که تزریق عضلانی به شکل نادرست انجام شود، عوارض زیر ممکن است رخ دهد:
- آسیب عصبی: برخورد سوزن با عصب می‌تواند درد شدید، بی‌حسی، گزگز یا حتی فلج موضعی ایجاد کند.
- آسیب عضلانی: تزریق اشتباه ممکن است باعث تحلیل عضله، ضعف حرکتی یا ایجاد بافت اسکار شود.
- آسیب عروقی: وارد شدن سوزن به رگ‌های خونی می‌تواند باعث خونریزی، هماتوم یا عفونت شود.
- نشت دارو: اگر سوزن به اندازه کافی به عمق عضله نفوذ نکند، دارو ممکن است وارد بافت چربی شود و اثربخشی آن کاهش یابد.
- واکنش در محل تزریق: قرمزی، تورم یا درد شدید ممکن است نشانه تزریق نادرست باشد.
انتخاب محل مناسب برای تزریق عضلانی
انتخاب محل درست برای تزریق نقش مهمی در پیشگیری از عوارض دارد. بسته به سن، وزن، و نوع دارو، می‌توان از محل‌های زیر استفاده کرد:
- عضله دلتوئید (بازو): مناسب برای واکسن‌ها و تزریقات با حجم کم. اگر تزریق خیلی بالا یا پایین انجام شود، ممکن است به عصب آسیب وارد کند.
- عضله واستوس لترالیس (ران): انتخاب مناسب برای کودکان و نوزادان به‌دلیل حجم عضله زیاد و عروق کمتر.
- عضله گلوتئوس مدیوس (باسن): برای تزریق داروهای حجیم کاربرد دارد اما اگر سوزن در محل نادرستی وارد شود، خطر آسیب به عصب سیاتیک وجود دارد.
چگونه از تزریق نادرست جلوگیری کنیم؟
- آموزش مداوم تکنیک‌های تزریق برای کادر درمان ضروری است.
- انتخاب دقیق محل تزریق بر اساس ساختار بدن بیمار و نوع دارو اهمیت زیادی دارد.
- طول سوزن باید با ضخامت چربی و عمق عضله هماهنگ باشد.
- محل تزریق باید به‌صورت دوره‌ای تغییر کند تا از ایجاد بافت اسکار جلوگیری شود.
- رعایت کامل اصول بهداشتی در حین تزریق از بروز عفونت جلوگیری می‌کند.
علائم هشدار دهنده تزریق نادرست
در صورتی که پس از تزریق، هر یک از علائم زیر مشاهده شود، باید به آن توجه ویژه داشت:
- درد شدید یا طولانی در محل تزریق
- بی‌حسی، گزگز یا ضعف عضلانی
- تورم، قرمزی یا گرمی غیرعادی
- کبودی شدید یا خونریزی
- کاهش دامنه حرکتی یا ضعف در عضله
- نشت دارو از محل تزریق
آسیب به عصب سیاتیک در اثر تزریق
عصب سیاتیک بزرگ‌ترین عصب بدن است و از پایین کمر تا پا امتداد دارد. اگر تزریق به ناحیه باسن به‌درستی انجام نشود، ممکن است به این عصب آسیب وارد شود. علائم آسیب به عصب سیاتیک عبارتند از:
- درد تیرکشنده از باسن تا پا
- بی‌حسی یا ضعف در پا
- اختلال در راه رفتن یا کاهش واکنش‌های عصبی
- درد مزمن عصبی که ممکن است با گذر زمان بدتر شود
تزریق در ناحیه بالایی و بیرونی باسن می‌تواند خطر آسیب به عصب سیاتیک را کاهش دهد.
بعد از یک تزریق اشتباه چه باید کرد؟
- علائم را با دقت زیر نظر بگیرید.
- در صورت بروز علائم شدید یا ماندگار، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
- موضوع را به فردی که تزریق را انجام داده اطلاع دهید تا مستندسازی شود.
- در صورت نیاز به بررسی تخصصی، به نورولوژیست یا فیزیوتراپیست مراجعه کنید.
- از تزریق مجدد در محل آسیب‌دیده خودداری کنید.
عوارض بلندمدت تزریق نادرست
گاهی عوارض تزریق نادرست بلافاصله ظاهر نمی‌شوند. در برخی موارد، مشکلاتی مانند درد مزمن، کاهش تحرک، و اختلال عملکرد به‌مرور زمان بروز می‌کند. رایج‌ترین پیامدهای بلندمدت عبارتند از:
- درد عصبی مداوم یا بی‌حسی
- ضعف عضلانی و محدودیت حرکتی
- التهاب مزمن یا ایجاد بافت اسکار
- کاهش اثربخشی دارو به‌دلیل جذب ناکافی
درمان عوارض بلندمدت ممکن است شامل فیزیوتراپی، مدیریت درد، تست عملکرد عصب یا حتی جراحی باشد.
آسیب شانه ناشی از تزریق واکسن (SIRVA)
اگر تزریق در عضله دلتوئید خیلی بالا یا خیلی عمیق انجام شود، ممکن است به عصب یا مفصل شانه آسیب برسد؛ حالتی که به آن SIRVA می‌گویند. برخلاف درد معمول تزریق، SIRVA می‌تواند باعث درد ماندگار و محدودیت حرکتی در شانه شود. علائم آن شامل:
- درد شدید و مداوم در شانه
- ضعف یا بی‌حسی در بازو
- کاهش دامنه حرکتی
- التهاب مزمن مفصل شانه
پیشگیری از SIRVA با رعایت تکنیک صحیح تزریق کاملاً ممکن است.
