در سال‌های اخیر، همگان به‌ویژه کادر درمان، فشارهای زیادی در استفاده از ماسک تحمل کردند. با شروع همه‌گیری کووید-۱۹، استفاده از ماسک به امری ضروری و حیاتی تبدیل شد. اما همزمان با این ضرورت، بحران کمبود تجهیزات در زنجیره تأمین جهانی باعث شد انتخاب ماسک مناسب از اختیار بسیاری خارج شود.
این شرایط منجر به استفاده از ماسک‌هایی شد که از نظر کیفیت، سطح حفاظت و راحتی در حد مطلوب نبودند. بسیاری از کارکنان درمانی، به‌جای پیروی از دستورالعمل‌های استاندارد، هر ماسکی که در دسترس بود را مورد استفاده قرار دادند. این موضوع نه تنها اثربخشی محافظتی را کاهش داد، بلکه باعث افزایش خطر انتقال بیماری‌ها شد.
امروز که شرایط تأمین تجهیزات به حالت پایدار بازگشته، زمان آن رسیده که به اصول پایه‌ی حفاظت تنفسی برگردیم و انتخاب ماسک را متناسب با محیط و نوع فعالیت انجام دهیم.
استاندارد انتخاب ماسک: از ASTM تا کاربرد بالینی
نخستین گام در انتخاب ماسک مناسب، شناخت استاندارد ASTM F2100 است. این استاندارد بین‌المللی، عملکرد مواد مورد استفاده در ماسک‌های پزشکی را بر اساس شاخص‌هایی مانند مقاومت در برابر مایعات، قابلیت تنفس‌پذیری و فیلتراسیون طبقه‌بندی می‌کند.
ماسک‌ها در سه سطح دسته‌بندی می‌شوند:
- سطح ۱ (Level 1): برای شرایط با حداقل مواجهه با مایعات.
- سطح ۲ (Level 2): مناسب برای مواجهه متوسط با پاشش مایعات.
- سطح ۳ (Level 3): برای شرایط پرخطر و تماس مستقیم با حجم بالای مایعات؛ مانند جراحی‌ها و اقدامات تهاجمی.
برای مثال، در محیط‌هایی مانند اتاق عمل که تماس با مایعات و ترشحات زیاد است، استفاده از ماسک با استاندارد سطح ۳ الزامی است.
نقش ماسک‌های بنددار و کش‌دار در محیط‌های مختلف
ماسک‌های کش‌دار یا اصطلاحاً «ماسک‌های رویه‌ای» انتخاب مناسبی برای بیمارستان‌ها، بخش‌های سرپایی و حتی برای محافظت از بیماران و همراهان هستند. اما در محیط‌هایی مانند اتاق عمل که نیاز به محافظت پیشرفته‌تری وجود دارد، ماسک‌های بنددار با استاندارد بالاتر توصیه می‌شوند. این نوع ماسک‌ها فیکس شدن بهتری دارند و در برابر مایعات مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند.
آیا هنوز کمبود ماسک وجود دارد؟
یکی از دلایل اصلی استفاده نادرست از ماسک در دوران پاندمی، کمبود جهانی بود. اما امروز این مشکل به‌طور گسترده رفع شده است. گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که بازار از نظر ماسک‌های پزشکی در وضعیت مطلوبی قرار دارد و هیچ دلیلی برای استفاده از ماسک نامناسب یا استفاده چندباره از یک ماسک وجود ندارد.
با وجود این، هنوز برخی کارکنان درمانی و بخش‌های تدارکات تصور می‌کنند که تجهیزات حفاظت فردی محدود هستند. این تصور نادرست باید با آموزش و اطلاع‌رسانی اصلاح شود.
استفاده مجدد از ماسک: عادتی خطرناک
یکی از تغییرات رفتاری نگران‌کننده که در دوران کرونا شکل گرفت، استفاده چندباره از ماسک بود. طبق نتایج یک مطالعه در سال ۲۰۲۲، بسیاری از کارکنان درمانی همچنان به این عادت ادامه می‌دهند. حدود ۴۰٪ از پاسخ‌دهندگان گفتند که دلیل اصلی استفاده مجدد از ماسک، عادتی است که در دوران پاندمی شکل گرفته است. حتی نیمی از کارکنان پشتیبانی نیز گفتند که به دلیل احتمال کمبود، ماسک‌ها را چندباره استفاده می‌کنند.
میانگین دفعات استفاده مجدد از ماسک در این بررسی، ۳ بار اعلام شده است؛ درحالی‌که ماسک‌های پزشکی به‌صورت یک‌بار مصرف طراحی شده‌اند. این نوع مصرف نادرست، کارایی فیلتراسیون را کاهش داده و ریسک انتقال بیماری را بالا می‌برد.
رعایت اصول فیت تست برای ماسک‌های N95
در طول پاندمی، ماسک‌های N95 با تقاضای بالا و کمبود شدیدی مواجه شدند. اکنون با بازگشت به شرایط عادی، ماسک‌های N95 به‌وفور در بازار موجود هستند. با این حال، نکته مهم‌تر از در دسترس بودن این نوع ماسک، انجام تست سالانه‌ی فیت (Fit Test) برای اطمینان از کارایی واقعی آن است.
این تست که توسط دستورالعمل‌های بهداشتی اجباری شده، تضمین می‌کند که ماسک به‌درستی به صورت فرد فیکس شده و از ورود هوای آلوده جلوگیری می‌کند. رعایت این اصل، برای ایمنی کارکنان و بیماران حیاتی است.
زمان بازگشت به اصول است
با کاهش محدودیت‌های ناشی از کرونا، هیچ دلیلی برای استفاده نادرست از ماسک یا انتخاب محصولی با سطح حفاظت پایین وجود ندارد. کارکنان حوزه سلامت باید از تجهیزات متناسب با نوع فعالیت و میزان تماس با مایعات و ذرات استفاده کنند.
در صورت در دسترس نبودن ماسک مناسب در محیط درمانی، باید این موضوع به مسئولین مربوطه گزارش داده شود. زیرا این مسأله نه تنها ایمنی فردی را به خطر می‌اندازد، بلکه می‌تواند منجر به گسترش آلودگی در محیط شود.
جمع‌بندی
بازگشت به اصول اولیه‌ی استفاده از ماسک پزشکی، نه‌تنها به معنی استفاده از تجهیزات باکیفیت‌تر است، بلکه نشانه‌ی تعهد حرفه‌ای به سلامت بیماران و کارکنان است. اکنون که زنجیره تأمین به ثبات رسیده و دانش ما نسبت به استانداردهای ایمنی بیشتر شده است، وقت آن رسیده که ماسک مناسب برای کار مناسب را انتخاب کنیم و عادت‌های نادرست گذشته را کنار بگذاریم.
