ماسک‌ها محافظتی دوطرفه فراهم می‌کنند: آن‌ها از عبور ذرات باکتریایی از سوی جراحان و تیم‌هایشان به محیط یا بیماران جلوگیری کرده و همچنین از کادر جراحی در برابر پاشش خون و مایعات بدن حین عمل محافظت می‌کنند. در اتاق عمل، ماسک‌های گره‌دار (tie masks) سال‌ها به‌عنوان استاندارد شناخته شده‌اند. اما از زمان اوج‌گیری پاندمی، استفاده از این نوع ماسک‌ها کاهش یافته است.
شرکت Owens & Minor برای درک علت این تغییر، مطالعه‌ای را با مشارکت جراحان و کارکنان پشتیبانی جراحی انجام داد. این تحقیق به بررسی مواردی چون استفاده از دو ماسک به‌طور هم‌زمان، استفاده مجدد از ماسک‌ها، الگوهای مصرف قبل و بعد از پاندمی، و آگاهی و پایبندی به دستورالعمل‌های AORN (انجمن پرستاران اتاق عمل) پرداخت.
نتایج نشان داد که الگوهای استفاده از ماسک‌های محافظ صورت از زمان پاندمی تغییر کرده‌اند. به‌ویژه اینکه ممکن است کارکنان جراحی نسبت به دستورالعمل‌های AORN بی‌اطلاع بوده یا به دلیل مشکلات تأمین و مجوزهای اضطراری در دوران پاندمی، دیگر از شیوه‌های سنتی پیروی نکنند.
عدم رعایت دستورالعمل‌ها می‌تواند عواقب جدی برای کارکنان درمان، بیماران و مراکز درمانی به همراه داشته باشد. با نادیده گرفتن استانداردها، خطر تماس با عوامل بیماری‌زا برای کادر درمان افزایش می‌یابد که ممکن است منجر به بیماری کارکنان و هزینه‌های جبران حادثه یا کمبود نیروی انسانی شود.
چه نوع ماسک‌هایی استفاده می‌شوند؟
طبق دستورالعمل AORN، کارکنان اتاق عمل باید زمانی که احتمال پاشش یا ایجاد قطرات خون یا سایر مایعات بالقوه عفونی وجود دارد و امکان آلودگی بینی یا دهان پیش‌بینی می‌شود، از ماسک استفاده کنند.
خوشبختانه، گزینه‌های متنوعی برای محافظت تنفسی در دسترس تیم‌های جراحی قرار دارد. این ماسک‌ها در میزان قابلیت تنفس، مقاومت در برابر مایعات، و کارایی در فیلتر کردن ذرات و باکتری‌ها متفاوت هستند—از ماسک‌های گره‌دار گرفته تا ماسک‌های N95 مخصوص جراحی.
ماسک‌های گره‌دار جراحی سال‌هاست که حفاظت قابل اعتمادی برای کارکنان اتاق عمل فراهم کرده‌اند. این ماسک‌ها با ایجاد فیت بهتر روی صورت، به حفظ میدان استریل کمک می‌کنند و پس از عمل نیز به‌راحتی با باز کردن گره‌ها برداشته می‌شوند. اما از زمان پاندمی، استفاده از این نوع ماسک کاهش یافته است: پیش از پاندمی، ۸۷٪ از پاسخ‌دهندگان از ماسک گره‌دار در عمل‌ها استفاده می‌کردند، اما این میزان پس از پاندمی به ۷۱٪ کاهش یافته است.
در همین حال، استفاده از ماسک‌های N95 از ۴٪ به ۱۳٪ افزایش یافته است، به‌ویژه در میان کارکنان پشتیبانی جراحی. همچنین، استفاده از ماسک‌های کش‌دار (ear loop) از ۷٪ به ۱۰٪ افزایش یافته است.
بر اساس نظرسنجی، دلیل اصلی کاهش استفاده از ماسک‌های گره‌دار، نوع محصولاتی است که توسط بیمارستان تأمین می‌شود، نه ترجیح شخصی افراد. برخی دیگر نیز تغییر در سیاست‌های داخلی و تصور کمبود ماسک را دلیل این موضوع دانسته‌اند. یکی دیگر از دلایل شایع، استفاده مجدد از ماسک‌هاست.
استفاده مجدد از ماسک‌ها – استاندارد صنعتی یا عادتی ناشی از پاندمی؟
اگرچه استفاده مجدد از ماسک‌ها پیش از پاندمی نیز تا حدی رایج بود، اما اکنون شدت بیشتری یافته است. دو نفر از هر سه شرکت‌کننده اعلام کردند که یک ماسک را در چندین عمل جراحی استفاده می‌کنند؛ در حالی‌که پیش از پاندمی این نسبت حدود یک از هر دو نفر بود.
عادت به صرفه‌جویی در مصرف تجهیزات حفاظتی (PPE) در دوران کمبود، هنوز در میان بسیاری از کارکنان ادامه دارد:
- ۴۰٪ از پاسخ‌دهندگان گفتند که استفاده مجدد از ماسک، عادتی است که در دوران پاندمی برای صرفه‌جویی در منابع به‌دست آورده‌اند.
- ۵۰٪ از کارکنان پشتیبانی جراحی کمبود فعلی یا پیش‌بینی‌شده ماسک را دلیل تکرار استفاده اعلام کردند.
- فقط ۲۶٪ از جراحان همین دلیل را بیان کردند—نشان‌دهنده آن است که کارکنان پشتیبانی تأثیر کمبود منابع را بیشتر احساس می‌کنند.
در حالی‌که ماسک‌های پزشکی مانند ماسک N95، ماسک‌های کش‌دار و ماسک‌های گره‌دار جراحی همگی به‌صورت یک‌بار مصرف طراحی شده‌اند، بسیاری هنوز از آن‌ها به‌طور مکرر استفاده می‌کنند. خوشبختانه، از زمان اوج پاندمی، عرضه ماسک بهبود یافته و بسیاری از بیمارستان‌ها ذخایر مناسبی از تجهیزات دارند.
در آگوست ۲۰۲۲، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) ماسک‌های جراحی را از فهرست تجهیزات کمبود خارج کرد و توصیه کرد که دیگر نیازی به نگه‌داشتن یا صرفه‌جویی در این محصولات نیست. پیش از آن، در سال ۲۰۲۱، FDA اعلام کرده بود که با توجه به افزایش موجودی، مؤسسات درمانی باید از راهبردهای اضطراری صرفه‌جویی فاصله بگیرند.
این موارد نشان می‌دهد که استفاده مجدد از ماسک بیشتر یک عادت شده، نه ضرورتی واقعی. ۶۹٪ از پاسخ‌دهندگان اعلام کردند که بیشترین ماسکی که دوباره استفاده می‌کنند، ماسک‌های گره‌دار جراحی هستند—که دلیل کاهش استفاده از ماسک‌های نو را نشان می‌دهد.
استفاده مجدد از تجهیزات حفاظت فردی، به‌نوعی مشابه استفاده مجدد از عوامل بیماری‌زا است و احتمال انتقال آلودگی را افزایش می‌دهد. برای تضمین حداکثر ایمنی کارکنان و بیماران، باید پس از هر عمل، از ماسک جدید استفاده شود.
چه دستورالعمل‌هایی باید رعایت شوند؟
سازمان‌های مختلفی مانند CDC، FDA، مؤسسه ملی ایمنی و بهداشت شغلی (NIOSH) و AORN دستورالعمل‌هایی برای استفاده از ماسک در اتاق عمل ارائه داده‌اند.
سه راهنمای کلیدی AORN در مورد ماسک:
۱. ماسک باید دهان و بینی را کامل بپوشاند و به‌گونه‌ای بسته شود که از خروج هوا از کناره‌ها جلوگیری شود. ماسک‌هایی با بند کشی ممکن است برای استفاده در اتاق عمل طراحی نشده باشند و فیت مناسب برای جلوگیری از نشت هوا نداشته باشند. ماسکی که با صورت کاربر به‌خوبی تطابق دارد، احتمال انتقال میکروارگانیسم‌های بینی و راه تنفسی به بیمار یا محیط استریل را کاهش می‌دهد.
- ماسک جدید باید پیش از هر عمل جراحی یا کمک به آن پوشیده شود و هر زمان که ماسک مرطوب، آلوده یا پایین آورده شد، باید تعویض شود.
- فقط یک ماسک باید در هر زمان استفاده شود و ماسک‌های خیس یا آلوده باید بلافاصله دور انداخته و تعویض شوند.
حدود نیمی از پاسخ‌دهندگان گفتند که دستورالعمل شماره ۱ در مرکز درمانی‌شان اجرا می‌شود. با وجود اینکه اکثر جراحان و کارکنان پشتیبانی با دستورالعمل‌های AORN آشنا هستند، همچنان استفاده مجدد از ماسک رایج است. برای راهنماهای ۲ و ۳، تقریباً نیمی از شرکت‌کنندگان اذعان داشتند که رعایت این موارد در مراکزشان اجباری نیست. در همه موارد، «عادت شخصی» و «ترجیحات فردی» از دلایل اصلی عدم رعایت کامل استانداردها ذکر شد.
جمع‌بندی
ماسک‌ها زمانی بیشترین اثر را دارند که کارکنان درمان به دستورالعمل‌ها پایبند باشند. رهبران جراحی باید ضمن آموزش مداوم تیم‌هایشان درباره شیوه‌های صحیح استفاده از ماسک، بر اجرای این استانداردها نظارت کنند تا ایمنی بیماران و ارائه‌دهندگان مراقبت در همه شرایط، حتی در نبود بحران همه‌گیر، تضمین شود.
